O Parafii

POCZĄTKI ...

Nazwa wsi pochodzi od ptaka kiełpia, rodzaju łabędzia, spotykanego na Pojezierzu Mazurskim. W obecnym brzmieniu ustaliła się już w XVI w. Miejscowość występuje w źródłach pod nazwami: Kulpink - 1410 r. oraz Kielpin - 1543 r. Urzędowa nazwa za czasów pruskich to Kelpin.

Okolice Kiełpin leżą na dawnej ziemi michałowskiej, która przypuszczalnie już pod koniec X w. wchodziła w skład powstającego państwa polskiego. W 1306 r. ziemia michałowska stała się praktycznie własnością zakonu krzyżackiego.

PARAFIA ...

Pierwsza wzmianka o parafii kiełpińskiej pochodzi z czasów biskupa chełmińskiego Arnolda Stapila (1402-1416). Biskup protestował przeciwko pozwaniu proboszcza kiełpińskiego przed sąd wójta bratiańskiego Mikołaja. Wieś i parafia musiały zatem być założone w XIV w. Fundatorem parafii i założycielem wsi był zakon krzyżacki. Wieś Kiełpiny po drugim pokoju toruńskim (1466 r.) włączona została w ramach Prus Królewskich do Królestwa Polskiego. Obok wsi istniał zapewne również majątek szlachecki, gdyż w 1543 r. biskup chełmiński Tiedeman Giese (1538-1549) zapisał opuszczony majątek Kiełpiny szlachcicowi Michałowi Płotowskiemu. Dokonany w 1772 r. pierwszy rozbiór Polski wcielił ziemię lubawską wraz m. in. z Kiełpinami do Królestwa Pruskiego.

LOSY KOŚCIOŁA i STATUS WSPOLNOTY PARAFIALNEJ ...

Pod koniec XIV w. zbudowano we wsi pierwszy kościół parafialny. Na początku XVI w. świątynia tak podupadła, że postanowiono ją rozebrać i na jej miejscu postawić nowy kościół. w 1543 r. konsekrował go biskup Tiedeman Giese. Mieszkańcy wsi pobudowali świątynie własnym nakładem, przez co uzyskali patronat nad kościołem. Wizytacje parafii z lat 1647 i 1672 potwierdzają kolatorstwo miejscowych gospodarzy. Natomiast wizytacja z roku 1743 wyraźnie dowodzi, że patronat należał do króla. Do parafii kiełpińskiej w owym czasie należały tylko wsie: Rynek Włościański i Rynek Szlachecki. Na początku XVII w. kościół uległ całkowitemu spaleniu. Dlatego zapewne doszło w 1630 r. do likwidacji parafii. W 1672 r. jej obszar przydzielono do parafii Lidzbark, w latach 1710-1726 należała do Boleszyna, potem okresowo do parafii Grodziczno oraz Mroczno (1789-1908). W 1908 r. parafia odzyskała samodzielność jako lokalny wikariat. W roku 1912 przyłączono do parafii kiełpińskiej Gronowo z parafii rumiańskiej oraz Grądy i Tarczyny z parafii zwiniarskiej.

Zgodnie z zarządzeniem z dnia 1 IX 1848 r. nad kościołem kiełpińskim ustanowiono patronat mieszany, sprawowany przez biskupa chełmińskiego w parzystych miesiącach roku oraz w nieparzystych miesiącach przez rząd pruski.

Obecny kościół wzniesiono na miejscu poprzedniego, jako budowlę murowaną, z drwnianą wieżą. Nadano mu wezwanie św. Wawrzyńca i oddano do użytku w 1745 r. Konsekracji świątyni dokonał biskup chełmiśnki Andrzej Stanisław Załuski. Świątynię gruntownie odnowiono w 1823 r. Uroczyste poświęcenie kościoła odbyło się w 1832 r. W 1865 r. przeniesiono dzwony z wieży na dzwonnicę przed kościołem. W tym czasie przebudowano prawdopodobnie chór muzyczny i portal główny. W XX w. dobudowano od południa, na przedłużeniu osi kościoła, niewielkie pomieszczenie przy zakrystii.

W 1883 r. we wsi Kiełpiny mieszkało 290 osób (272 katolików i 18 ewangelików). Były tu wówczas 74 budynki, w tym 36 domów mieszkalnych. Wieś obejmowała obszar 2382 mórg.

Do kościoła kiełpińskiego należały wówczas następujące wsie: Kiełpiny, Kłodzina, Wasioły, Rynek i Żabiny. Do szkoły w Kiełpinach uczęszczały również dzieci ze wsi Grądy, Wasioły i Kłodzina. W 1883 r. z tego rejonu czyło się w szkole 61 dzieci katolickich.

w latach II   RZECZPOSPOLITEJ

W 1920 r. Kiełpiny włączono do powiatu lubawskiego. Zmiany organizacyjne diecezji chełmińskiej dokonane z dniem 1 I 1927 r. przez biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego utrzymały parafię kiełpińską w dekanacie lidzbarskim. W 1932 r. Kiełpiny włączono do powiększającego się powiatu działdowskiego. Stan ten przetrwał do wybuchu II wojny światowej.

Warto odnotować, że ksiądz kiełpiński Józef Ledóchowski był w 1918 r., roku decydującym o odrodzeniu się wolnej ojczyzny, członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Lubawie oraz delegatem na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (3-5 XII 1918 r.).

W okresie II Rzeczypospolitej we wsi Kiełpiny były 64 budynki mieszkalne. Do parafii należały w 1928 r. następujące miejscowości: Kiełpiny (469 wiernych), Gronowo (185), Grądy (195), Rynek (226), Wasioły (14) i Tarczyny (143). Łącznie na terenie parafii w 1928 r. mieszkało 1232 Polaków katolików, 9 Niemców ewangelików i 3 prawosławnych. W 1934 r. we wsi mieszkało ogółem 468 mieszkańców, w tym 457 Polaków i 11 Niemców. W okresie międzywojennym na terenie parafii kiełpińskiej znajdowały się cztery szkóly powszechne: w Kiełpinach (dwuklasowa; w 1928 r. - 99 dzieci) oraz jednoklasowe w Gronowie (20), Rynku (41) i Tarczynach (22). Ogólna powierzchnia wsi w tym okresie wynosiła 6,10 km2, użytki rolne zajmowały 5,26 km2, w tym 4,91 km2 gruntów ornych.

W okresie międzywojennym czynne były następujące bractwa i stowarzyszenia: Towarzystwo Misyjne, od 1922 r., Bractwo Różańca św. i Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej (od 1926 r.).

Kościół w czasie II wojny światowej: w okresie nasilenia terroru hitlerowskiego w październiku 1939 r. został aresztowany kuratus ks. Alfons Mechlin i osadzony w więzieniu lidzbarskim. Od 22 IV 1940 r. był odosobniony w więzieniu grudziądzkim, następnie w Stutthofie, Sachsenhausen i od 14 XII 1940 r. w Dachau (nr obozowy 22809). Stąd uwolniono go 30 VIII 1941 r. dzięki staraniom ks. Dreszlera z Grudziąca. Zamieszkał w Nowym Mieście Lubawskim u ks. Mantheya. Od 1943 r. administrował parafiami Kurzętnik, Gwiździny, Brzozie Lubawskie i w końcu w Nowym Mieście Lubawskim.

Po aresztowaniu ks. A. Mechlina hitlerowcy skonfiskowali stare księgi parafialne. Plebanię zajął Niemiec Schpanke. Władze okupacyjne zawładnęły majątkiem ziemskim parafii o powierzchni około 88 ha. Skonfiskowano również dwa dzwony kościelne (jeden pozostawiono na miejscu), które po wojnie zostały odzyskane.

Wierni z parafii są mieszkańcami miejscowości:

KIEŁPINY

Kiełpiny- założone wraz z parafią przez władze Zakonu w 1387r.. W 1437 roku wieś liczyła 49 łanów i wchodziła w skład klucza lubawskiego, stanowiącego własność dóbr biskupa chełmińskiego.

W 1543 roku właścicielem we wsi został polski szlachcic Mikołaj Płotowski. W 1630 roku we wsi wybuchł groźny pożar, w wyniku którego spłonął doszczętnie kościół parafialny, pochodzący z 1543 roku. Po tym pożarze wieś została przyłączona do parafii w Lidzbarku. Nowy kościół w Kiełpinach pw. św. Wawrzyńca oddano do użytku dopiero w 1745 roku. Jego konsekracji dokonał biskup chełmiński Andrzej Stanisław Załuski. W 1883 roku we wsi na powierzchni 600ha zamieszkało 290 osób. Wszystkich budynków było 74, w tym 38 gospodarczych. Przy końcu XIX wieku wieś nawiedziła epidemia cholery. Do dziś zachował się tu bardzo zaniedbany cmentarz choleryczny.

W 1908 roku Kiełpiny ponownie zostały siedzibą parafii.

W 1920 roku wieś przyłączono do powiatu lubawskiego, a od 1932 roku do powiatu działdowskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym we wsi istniała oberża i dwuklasowa szkoła. Do dziś w kościele parafialnym zachowało się wiele drogocennych zabytków, jak: granitowa kropielnica z XVI wieku, cyborium z XVII wieku, monstrancja z 1818 roku, organy z 1888 roku i obraz św. Wawrzyńca z 1909 roku, wykonany w pracowni Józefa Mullera w Munchen. We wsi zachowały się też zabytkowe chaty wiejskie z XIX wieku i z początku XX wieku. Kiełpiny to typowa wieś „ przydrożnica”. We wsi funkcjonuje nowo wybudowana Szkoła Podstawowa oddana do użytku w 1994 roku i sprawnie działająca Ochotnicza Straż Pożarna. Stary budynek szkolny pochodzący z 1909 roku, został zasiedlony przez tutejszych mieszkańców.

Źródło : Lidzbark i okolice w legendach, podaniach, pieśniach i przysłowiach ludowych. Autorzy: Edward Klemens, Lidia Kroskowska - Ostrowska

GRĄDY

Nazwa. GRĄD, w Słowniku staropolskim 1956-1959, t.2, wyraz „prapolski”, którym posługiwano się już w XV wieku. Używano go potocznie od najdawniejszych czasów, jako określenia topograficznego na oznaczenie „miejsca wśród bagien wyższych i suchych porośniętych lasem”.

 

GRONOWO

 

RYNEK

 

TARCZYNY

 

                                JEDNOSTKI   SAMORZĄDOWE

POWIAT DZIALDOWSKI, http://powiatdzialdowski.pl/;

gmina Lidzbark, http://www.lidzbark.pl/;

gmina Rybno, http://www.gminarybno.pl/;

POWIAT NOWOMIEJSKI, https://powiat-nowomiejski.pl;

gmina Grodziczno, http://www.grodziczno.pl